Lessen van een slecht beursjaar. Dit verhaal is mijn Mea Culpa.

Het afgelopen jaar was mijn slechtste jaar ooit en ik ga de fout niet zoeken bij de markt, maar bij mijzelf.
Door de fouten die ik het afgelopen jaar maakte heb ik veel geld verloren maar erger is dat ik weet dat ik door een deel van de lezers gevolgd word. Dit heeft ons allemaal geld gekost.

Ik run de PolderPortefeuille nu twaalf jaar.
Elf jaar ging het goed. Wat minder in 2001 tot 2003, maar toch een stuk beter dan de markt, jaar in jaar uit.
Om het verhaal in één zinnetje samen te vatten, ik werd overmoedig. Hubris is een doodzonde. Hoogmoed komt voor de val.
U kunt de rest dus eigenlijk overslaan en met wat anijsmelk bij de centrale verwarming gaan zitten.
U kunt verhaaltjes lezen van anderen die de markt, de sector of oplichters de schuld geven. Of die doen alsof er niets aan de hand is.
Of u kunt doorlezen, al is het alleen maar vanwege het genot mij mijzelf door een met prikkeldraad beklede wringer te zien halen.

Het afgelopen jaar was dan ook voor beleggers en nog pijnlijker voor de Polderportefeuille, die 74,7% daalde. De AEX index daalde met 52,3%. De Canadese TSX Venture Index, waar veel juniors staan genoteerd, daalde in 2008 met 71,9%.
Voor het eerst doe ik het slechter dan de markt.

Nu weet ik dankzij de 4236 verwensingen en de 539 stalkers/beledigingen die ik allemaal keurig alfabetisch geordend in een database heb staan hoe sommigen over me denken. Ook Inveztor krijgt er dan vaak van langs.
Dat lijkt me minder terecht.
Gelukkig voor de bezoekers van Inveztor ben ik immers niet de enige columnist hier.
Ik ben alleen de slechtste, in ieder geval het afgelopen jaar.

2008 was namelijk bijzonder goed voor twee van onze andere populaire schrijvers, Diederik Schmull en Edward Loef.
Dat is tenminste een troost.

Loef zat een groot deel van het jaar goed met zijn adviezen. Loef geeft vooral richting aan en voor een technisch analist is dat voldoende om winst te maken. Loef toonde duidelijk aan dat hij niet alleen richtinggedreven was, maar ook marktgedreven. Daardoor sprongen zijn prestaties er dit jaar extra goed uit.

Rik Schmull zat ook het hele jaar goed. Net zoals daarvoor.
Hij heeft alles zien aankomen, inclusief de stijging van grondstoffen en we hebben zijn bijdragen dan ook aangepast aan de huidige markt. Rik schrijft hoofdzakelijk nog over strategie en is bezig met een verhaal over asset allocation. Hij doet, zolang de omstandigheden daar naar zijn, wat minder aan thema”s en wat meer aan top down benadering.

Terug naar de stumper die ruim drie jaar geleden Inveztor startte.

Een groot deel van de daling in mijn portefeuille was te wijten aan eigen, stomme fouten.
De daling van de markt vergrootte die alleen maar. Het is echt alleen aan mij te wijten en ook zonder daling was het fout gegaan. Niet dat de winsten dan lager uit zouden zijn gevallen, maar ik was fout bezig en als dat vorig jaar niet was gebleken, zou dat vanzelf later gekomen zijn.
Die fouten varieerden van overmoed en gebrek aan spreiding tot te grote focus op een paar kleine aandelen en slecht money management. Money management is het goed in balans houden van de portefeuille en verliezen beperken door stoploss actie.
Laten we eens kijken hoe die ellende allemaal tot stand kwam.

Goed, de afgelopen jaren waren erg goed gelopen met 55,1% in 2007 versus 4,1% voor de AEX en min 4,9% voor de TSX Venture, en 2006 was ook aardig met 43,3% versus 13,4% voor de AEX.

Gedoe met financials?
Niet voor ons, die vertrouwden we niet en daar bleven we af.
Wie dat advies heeft opgevolgd en voor de rest gewoon de markt volgde is het een relatief goed jaar geweest.
U had dan de index minus de financials gescoord en dat is een stuk beter dan de markt.

Maar we bleven wel in grondstoffen. En niet alleen in grondstoffen, we bleven in juniors. Juniors zijn kleine (“junior”) exploratiebedrijven. Die zoeken naar iets. Olie, goud, uranium of iets anders.
Ze geven dus geld uit –ons geld- en hopen te zijner tijd hun vondsten te verkopen. Ze zijn dus afhankelijk van externe financiering. Die werd het afgelopen jaar onmogelijk.
Gebrek aan spreiding dus.
En concentratie in beleggingen met een hoog risico.

Wat hadden we anders kunnen doen? In dezelfde sector hadden we ook mijnbouwers en andere productiebedrijven kunnen hebben. Die stegen minder, maar zakten ook veel minder. Maar die hadden we niet.
We hadden geregeld een deel van de winst veilig kunnen stellen. Een deel van de ellende had ik aan zien komen, maar lang niet alles. Daarom had ik nul financials. Daarom stapte ik uit mijn hedge funds, maar ze gingen dicht.
Die fascinatie met grondstoffen bleek levensgevaarlijk.

Door die aanpak niet tijdig los te laten, gingen we dit jaar kapot.
Xemplar was het eerste drama, Ryland het laatste met daartussenin tal van andere kleine bedrijfjes die hun beloftes niet waarmaakten. Rock Well Petroleum vroeg uitstel van betaling aan. Opal Energy ging naar een cent, Thielert bleek een fraudezaak en zo waren er meer.
Ares, bijvoorbeeld, ging roemloos ten onder.

Ik heb er even over gedaan om dit stuk te schrijven en goed vorm te geven.
Voor het eerst sinds ik met hem samenwerk stuurde Martin Crum, onze hoofdredacteur, me mijn eerste opzet terug. Dit moest beter zei hij en Crum had gelijk. Het kon ook beter en hopelijk graaf ik ditmaal diep genoeg.

Als ik de tijdsgeest goed aanvoel, dan zitten we middenin een periode van bezinning. Dat is ook voor mijzelf het geval. De blaam van deze slechte prestatie treft mij dan ook alleen, zoals ik hierboven al schreef.
Inveztor deed het dit jaar juist best goed vind ik, als we mijn prestaties even wegdenken. Er zijn jaren waarin dat anders was en Inveztor bestaat veel minder lang dan mijn publieke portefeuille. En misschien waren onze lezers gewend geraakt aan wat aan de oppervlakte leek op een moeiteloze zegetocht door de markt.

De werkelijkheid is natuurlijk anders.
Alles dat gemakkelijk lijkt vereist veel moeite en voorbereiding, maar door dat ogenschijnlijke gemak begon het fout te gaan.
Ooit ontmoette ik Ace Greenberg, die mij zijn boekje meegaf. Dat boekje staat vol wijze lessen en ik heb het met veel plezier gelezen. Eén van de belangrijkste lessen is dat je een probleem hebt wanneer je je eigen lichaamsgeur voor parfum aanziet. Nu wil ik niet in onsmakelijke details treden, dit is allemaal figuurlijk bedoeld.

Laten we daar wat eens wat nader op in gaan. Niet dat ik denk dat mijn problemen iedereen interesseren, integendeel. Ik denk dat dit bijna niemand interesseert en het leuke van internet is dat u dit verhaal, zeker als het u nu al verveelt, zo weg kunt klikken.
Maar ik schrijf en wanneer ik schrijf leef ik en wanneer ik dan leef, dan is dat ook voor mijn lezers. Zij hebben recht op dit verhaal en voor hen schrijf ik het op. Nog afgezien van mijn oude, allang bekende motto dat je van je fouten het meeste leert.
Ervaring is de som van de lessen die je uit je eigen fouten hebt kunnen trekken.
Ieder verlies dat je door een eigen fout maakt, is lesgeld. Het is betaald, het is weg, het komt nooit meer terug. Behalve …
De enige return die we krijgen op lesgeld is de les.
En zoals altijd: wanneer we het lesgeld betaald hebben, zouden we wel erg stom zijn als we de les waarvoor we betaald hebben niet leren.
Dat is de laatste, de grootste en de domste fout die je kunt maken.

Te weinig aandacht voor macro, teveel voor micro. Ik zat te dicht op kleine bedrijven, bracht te veel tijd door met het management en luisterde niet naar mijn eigen advies. Meestal zit het management er om je een oor aan te naaien, houd dus afstand.
Wat had het voor zin om eindeloze discussies over Xemplar te voeren als je net zo goed een klein mandje van een stuk of drie, vier veelbelovende bedrijfjes kon kopen, zoals Hathor en Extract?
Maar helaas. Ik was bij Xemplar geweest, het aandeel schoot omhoog en ik dacht dat het allemaal niet op kon. De helft verkopen na verdubbeling, een goede money management techniek bij speculatieve aandelen? Nee, het moesten tenbaggers zijn.
Die waren er dan ook. Rock Well, van 0,50 naar $ 7,50 en weer terug naar nul. Ik liet ze weer leeglopen.
Mijn eerste aankoop van Xemplar was rond de $ 0,50. Hoe ik zover heb kunnen komen dat ik het aandeel heb zien oplopen, waar ik bij stond, tot boven de $ 8 zonder iets zinnigs aan de verkoopkant te doen, was me nog lang een raadsel. Nu niet meer. Het was gewoon heel dom, heel onmethodisch en nogmaals, daarom extra dom.
Ik liet me opjutten. Misschien zelfs door sommige mensen die zelf verkochten. Zeker weten doe ik het niet. Maar anderen, die meer afstand hadden bewaard begonnen het aandeel te shorten. Ik bleef luisteren naar de bullpraat. Weet u wat u eens moet doen als u hier over wilt lachen? U moet dat woord eens intikken in Word en kijken wat Microsoft er mee doet.

Met Xemplar verdien ik niet een onvoldoende, ik verdien een twee. Waarom een twee? Omdat ik moet denken aan mijn economie professor, François Schaller, die in 2005 overleed. Schaller bezette de leerstoel van Leon Walras en van Pareto aan de Universiteit van Lausanne, in de jaren “60 en “70. Hij doceerde politieke economie en was een Keynesiaan. En later een monetarist. Stagflatie was een nieuw woord toen. Schaller had een erudiete en brede kijk op de economie en kon fantastisch doceren. Hij provoceerde studenten en veegde de vloer met ze aan als ze domme dingen zeiden. En in een periode waarin Neo-Marxisme en Trotskisme de politiek correcte boventoon voerden was daar volop gelegenheid toe. Op een dag moest ik voor een examen verschijnen. Het examen vond plaats op zaterdagochtend in een collegezaaltje in het oude Universiteitsgebouw. Vilfredo Pareto had in dat zaaltje college gegeven. Pareto had ik tenminste voorbereid, voor het feest van die vrijdagavond begon. Ook Marx had ik voorbereid en Marx was zo”n beetje de helft van de collegetijd, om allerlei goede en slechte redenen. Mijn vraag ging over Bastiat. Bastiat is nu één van mijn favoriete economen, maar ik was nooit op dat college geweest en had het hoofdstuk overgeslagen. Het enige dat ik over Bastiat wist was dat hij Frans was, econoom en dat hij dood was.
Voor een betoog van 20 minuten is dit te weinig.
Schaller, een grijze man, met een grijze gelaatstint, grijze pakken, grijze dassen en treurige overhemden keek me aan met een ironische blik.
“Dank u wel Meneer Kralangue” zei hij. “U krijgt een twee.”
“Wilt u misschien weten waarom u een twee krijgt, Monsieur Kralangue?” voegde hij eraan toe.

Nu kon ik allerlei redenen bedenken waarom ik een twee verdiende, maar minder had ook goed gekund en dit was nog een meevaller voor mijn gemiddelde.
Ik stamelde iets in de trant van ja graag Professor.
“Wel Monsieur Kralangue, u krijgt een twee en dat cijfer valt in twee delen uiteen. U krijgt één punt voor het feit dat u hier op deze koude zaterdagochtend verschenen bent.”
Er viel een stilte.
“En dat andere punt, Professor?”
Ik stelde de vraag fluisterend. In mijn hersentjes bonkten de excessen van de vorige avond nog na. Er zaten ook wat studenten op de tribune. Die waren notities aan het maken want Schaller was berucht en gevreesd om zijn ironie, combativiteit en om zijn examens. Eén van mijn vrienden was meegekomen om dit te zien.
Iemand achter mij proestte zachtjes.
“Dat andere punt krijgt u van mij om u er toe aan te zetten hier over twee maanden weer te verschijnen, Heer Kralangue. Ik zou het op prijs stellen als u dan uw materiaal ten minste één keer had doorgenomen.”
Mijn sterke belangstelling voor overleden economen dateert van die dag.
En het werd een goed academisch jaar.

Hopelijk gebeurt dat dit jaar ook.

Terug naar mijn fouten, in het bijzonder overmoed.
Dat was niet het enige probleem. Ik zat ook in een te kleine kring beleggers, die allemaal banden met elkaar hadden. Dat kwam de diversificatie niet ten goede.
Zelfs de hedge funds waar ik in zat deden het slecht en vaak om min of meer dezelfde reden.
Spirit Aim had geen track record en implodeerde dit jaar door dezelfde fouten te maken als ik maar met leverage er bovenop. Zelfs Go Capital, tot voor kort de ster van de Nederlandse hedge funds, kwam in moeilijkheden door te veel illiquide posities die funest zijn in een bearmarkt.
Ik zat vaak in dezelfde fondsen als Go en Spirit Aim. Ongemerkt kwam ik in een situatie terecht waarin ik niet meer het kritische tegengas kreeg dat ik gewend ben.
Ik twijfel altijd, ik aarzel vaak. Maar het ging goed, het ging goed met de andere heren waar ik mee sprak, ik twijfelde niet meer en aarzelde nog minder.
Volop dook ik onder, later bleek het in drijfzand te zijn.

Zoals we beloofd hadden gaat het mes in de PolderPortefeuille.

Maar wat ik wil bewaren van het afgelopen jaar zijn de lessen waarvoor ik het lesgeld al heb betaald.
Dit zijn de grootste fouten die ik het afgelopen jaar maakte en de lessen die ik er van leer.

Les 1: Macro, macro, macro.
Stockpicking is leuk, maar er zijn jaren waarin het gewoon niet relevant is. Ook in 2009 zijn macro-economische zaken weer belangrijker dan aandelenkeuze. Net zoals in 2007 en in 2008.
In 2007 deed ik dat ook al fout, maar toen maakte ik nog 55%. Dat kan in dit vak.
De klap kwam pas in januari 2008.
Actie: doorgaan, maar met veel aandacht voor macro-economische vraagstukken.
Hoe lang gaat de deflatie duren? Wanneer krijgen we inflatie?Waar gaat de dollar heen? Vluchten we in goud? Wanneer gaat China kapot?
Wanneer we weer in een stockpickers markt zitten, dan geef ik wel een gil.

Les 2: Afstand houden van management en financiers. 
Het afgelopen jaar, maar ook al vanaf 2007, werden mijn relaties met de mensen achter de bedrijven waar ik inzat wat intiemer dan daarvoor. Die relaties kunnen gezonde, kritische afstand belemmeren.
De waarnemer ziet meer dan de deelnemer. Ik werd teveel een deelnemer.
Actie: opnieuw meer afstand houden, net zoals vroeger. Pik informatie op en laat de spin spinnen.
Al die verhalen zijn mooi, maar blijf sceptisch. Liever iets te cynisch dan te goedgelovig.

Les 3: Betere spreiding. 
Ik zat in één subsector. Mijn portefeuille was hypergeconcentreerd. Dat werkte goed in 2006 en 2007, toen die sectoren het erg goed deden, maar het risico is nu pijnlijk zichtbaar.
Actie: Misschien wordt 2009 wel een jaar waarin maar twee sectoren het echt goed gaan doen. Maar pas op de risico”s deze keer. Als er zoveel goedkope bedrijven zijn, koop dan mandjes of ETF”s.

Les 4: koop kwaliteit, hou het eenvoudig. 
Zeker, er zullen garbage rallies komen, maar kwaliteit is nu even goedkoop als vuilnis. Daar kunnen we ons voordeel mee doen. Er zijn een aantal eenvoudige trades te doen die te verkiezen zijn boven gecompliceerde zaken.
Actie: keep it simple, stupid.

Les 5: Money Management.
Neem tijdig winst, let op liquiditeit, kijk meer naar de markt en gebruik stops.
Ook met alle fouten die ik gemaakt heb, had dit punt ons kunnen redden. De helft verkopen bij verdubbeling en weer de helft wanneer het opnieuw gebeurt. Als we dat gedaan hadden, dan hadden we een uitstekend jaar gehad.
Maar gedane zaken nemen geen keer en het heeft weinig zin hierover door te zeuren. Ook al had ik tijdig winstgenomen, dan had ik misschien andere ellende aangekocht. Punt 3 is hier opnieuw belangrijk.

Les 6: Vertrouw niet teveel op anderen.
Er zijn periodes waarin ik 90% van mijn eigen vermogen uitbesteed. Er zijn ook periodes waarin ik bijna alles zelf doe, maar ik doe nooit 100% zelf. Medische technologie en farma zaken laat ik door andere heren doen. Die lopen dan ook netjes, zelfs nu.
Maar ik ga dat dan wel doen bij mensen die met iets heel anders bezig zijn dan ikzelf. Ik zit nu CTA”s te selecteren. Traders dus. Dat werkt in deze markt. Ik zoek naar beleggers in niches die ik zelf niet kan bespelen. Kortom, interessante perspectieven op dat gebied. Maar ik ga ook meer oppassen met anderen. Ik heb me vorig jaar veel te veel laten beïnvloeden door mensen waarvan ik dacht dat ze het beter wisten.
Dat was helemaal niet zo. Ik volgde mijn eigen ideeën niet genoeg. Dat gaan we dit jaar anders aanpakken.

Les 7: let op liquiditeit. 
Iedere crisis is anders maar wat altijd omhoog gaat is correlatie. En wat altijd naar beneden gaat, is liquiditeit. Zo erg als nu is het nog nooit geweest, maar dat is geen reden waarom het niet opnieuw kan gebeuren. Risico zoeken is niet nodig, risico zit nu overal, zelfs in staatsobligaties.

Les 8: We zijn in een nieuw tijdperk en in een nieuwe markt. 
Dit wordt een tijdperk zonder leverage, back to basics, met wie weet wat voor schokken voordat de crisis voorbij is en ook daarna een periode die anders zal zijn dan de uitbundige omarming van risico die we hiervoor zagen. Uiteindelijk hebben financiële markten een kort geheugen en er zullen weer nieuwe bull-en bearmarkten komen. Maar het is nu een kwestie van overleven. Dat moet mogelijk zijn door te speuren naar verkeerd geprijsde activa. Wanneer het stof optrekt zullen die veel waard zijn.

Lessen leren is één ding, een nieuwe start maken is iets anders. Die nieuwe start begint deze week voor de PolderPortefeuille.

We hebben wat liquiditeit, we gaan veel van onze vorige kernposities degraderen naar tweede- of derderangs status, omdat de wereld veranderd is. We blijven onze oude posities volgen en we hebben zelfs een borrel gepland met het management van een aantal van de bedrijven die ons het meest teleur hebben gesteld. Face the music is het motto.

Onze marktvisie zullen we apart beschrijven in De Kapitalist en in kortere vorm op Inveztor. We zijn bearish, we verwachten nog steeds een bearrally maar we denken ook dat er veel goede, solide redenen zijn om de markt nog eens hard te zien dalen.

De S&P 500 zou, naar allerlei lange termijn maatstaven nog met de helft naar beneden kunnen. China kan kapot, qua groei.

Slagen de overheden erin het systeem te doen overleven? Dan is het mogelijk, maar zeker niet noodzakelijk, dat markten ons kunnen verrassen, positief dan. Slagen ze daar niet in, dan bevinden we ons in onbekend vaarwater.

Dit wordt een heel moeilijk jaar en ook als dat niet zo zal blijken te zijn, dan is het zo want dan heeft niemand dat voorzien.

Michael Kraland is financier en oprichter van Inveztor. Disclaimer Kraland: long Ryland, Opal, Ares, Go Capital, Spirit Aim, Hathor Exploration, Extract Recourses, geen posities in overige genoemde fondsen op het moment van publiceren.