De hierna volgende column verscheen eerder in FD Geld, het wekelijkse Personal Finance Magazine van Het Financieele Dagblad.

Het is raar maar ik kreeg vorige week meer reacties op deze column dan gebruikelijk. Zelfs van een vakbondsman en van een christelijke omroep. Het was ook de eerste keer dat ik het over een moreel onderwerp had in plaats van over geld. Dit bevestigt mijn overtuiging dat morele zaken hier meer aandacht krijgen dan financiële en zo hoort het ook te zijn. Vooral als je je financiële zaken al op orde hebt, waarbij we denken aan de piramide van Maslow. Is moraliteit een luxe? Het omgekeerde lijkt het geval. We hebben nu aanzienlijk minder geld en slechtere vooruitzichten maar wel vernieuwde aandacht voor moraliteit.

De scepticus moet zich op zo’n moment afvragen of al diezelfde mensen die hiervoor offers brachten op het altaar van Mammon nu definitief tot de Nieuwe Deugdzaamheid zijn bekeerd. Misschien zijn het niet dezelfde mensen.

Wie weet gaat onze Nieuwe Deugdzaamheid deze keer niet gepaard met het offeren van willekeurige slachtoffers en het beperken van de vrijheden van de overlevenden. Deugdzamen hebben de neiging vervelende trekjes te vertonen wanneer hun ideeën aanvaard zijn. Denk aan Savonarola, Calvijn en Het Comité voor het Algemene Goed. Dat comité bestond ook uit deugdzamen, ze verloochenden de katholieke kerk en probeerden de menigte een cultus van de rede aan te praten, wat niet echt aansloeg. Hun tegenstanders, of wie er maar toevallig voor hun rechtbank verscheen, werden een kopje kleiner gemaakt tot de Deugdzamen zelf een kopje kleiner werden gemaakt. Dit gebeurde in Parijs in 1794.

Wie had een jaar geleden gedacht dat Amerika onder Obama, een nieuwe Solon van Athene, zou neerkijken op een kruimelend Rusland? Toenemende moraliteit versus ultieme geldzucht? Materieel ligt onze toekomst voor een belangrijk deel in Azië, maar moreel zijn we de weg kwijt en de Aziaten nog meer dan wij. Dit punt is nergens aan de orde, maar zou de verontruste klasse in onze samenleving toch stof tot nadenken moeten bieden. De vraag is of nadenken aan de orde is, of dat handelen belangrijker is. Solon was zelf een handelaar. Daar hoor je ook zelden iets over, maar dat komt doordat handelaren zich niet voor Solon interesseren.

We leven in een maatschappij van Action Men. Geld en democratie vragen hierom. Van de keeper die bij een penalty naar links of rechts duikt, tot de politicus die snel met een plan moeten komen. Actie is belangrijker dan denken, want denken kost tijd en handelen is urgent. Stilzitten is meestal het beste, maar is geen verkoopbare optie. De keeper die duikt geeft tenminste de illusie dat hij iets gedaan heeft, al is het puur arbitrair en zinloos.

Zoals iedereen weet, redde Franklin D. Roosevelt het door de depressie geteisterde Amerika dankzij de New Deal. We denken dat we het allemaal weten, maar dat is niet zo. Die New Deal werkte misschien helemaal niet. Althans, dat zeggen economen nu. En dat wisten de mensen rond Roosevelt ook, zo blijkt uit dagboeken. Maar wat telt is de indruk, de perceptie. Daarmee zijn we terug naar wat het belangrijkste is in een democratie. Niet de werkelijkheid maar de perceptie daarvan.

Barbertje moet hangen. Bonussen moeten afgeschaft worden. Om de maatschappijcriticus Jacques Marseille te parafraseren, mensen hebben geen probleem met bonussen, alleen met bonussen van anderen. John Thain zou als taakstraf de herinrichting van het kantoor van president Obama moeten krijgen.
Wanneer alles onzeker is, waarom zouden we dan ergens bang voor zijn? Het zijn Solon’s woorden.

Michael Kraland

Michael Kraland is financier en oprichter van Inveztor. Disclaimer Kraland: niet van toepassing.